–
भारताच्या बँकिंग प्रणालीत आता मोठा बदल झाला आहे. ४ ऑक्टोबर २०२५ पासून, देशभरात चेक क्लिअरिंगची पद्धत बदलली असून ती सतत (continuous) प्रक्रियेत कार्यरत झाली आहे. यामुळे चेक जमा केल्यानंतर पैसे खात्यात येण्यासाठी दिवस नाही, तर फक्त काही तासांचा अवधी पुरेसा आहे.
🔍 नेमकं काय बदललं आहे?
पूर्वी चेक क्लिअरिंग ठराविक वेळेनंतर ‘बॅच’ पद्धतीने होत असे. म्हणजे, तुम्ही आज चेक भरलात तरी तो १–२ दिवसांनीच खात्यात जमा होत असे. आता मात्र नव्या प्रणालीत, चेक्स दिवसभरात सतत स्कॅन आणि क्लिअर केले जातात. त्यामुळे त्याच दिवशी रक्कम खात्यात जमा होऊ शकते.
🕐 नवीन प्रणाली कशी कार्य करते?
सकाळी १० ते सायं. ४ दरम्यान जमा केलेले चेक स्कॅन करून तत्काळ क्लिअरिंगसाठी पाठवले जातात. सकाळी ११ नंतर बँकांदरम्यान सेटलमेंट प्रक्रिया प्रत्येक तासाने होते. पेइंग बँकेने सायं. ७ वाजेपर्यंत प्रतिसाद दिला नाही, तर तो चेक स्वयंचलितरीत्या (auto-approved) मंजूर केला जातो.
💡 ग्राहकांसाठी फायदे
- जलद व्यवहार: आता चेक जमा केल्यानंतर काही तासांतच रक्कम खात्यात दिसते.
- व्यवसायांसाठी सोईचे: ग्राहकांकडून येणारे पेमेंट्स लवकर मिळतात.
- देशभर एकसमान वेग: ग्रामीण आणि शहरी भागांमध्ये क्लिअरिंगचा वेळ सारखा राहतो.
- चेक ट्रॅकिंग सोपे: सतत चालणाऱ्या प्रक्रियेमुळे चेकची स्थिती सहज पाहता येते.
🕰️ चेक क्लिअरिंगचा इतिहास
🌍 ही प्रणाली सर्वत्र लागू झाली आहे का?
होय. ही प्रणाली आता देशातील सर्व बँक शाखांमध्ये लागू झाली आहे. आरबीआयच्या तीन ग्रिड्स — दिल्ली, मुंबई आणि चेन्नई — यांच्या अंतर्गत येणाऱ्या सर्व शाखांमध्ये हा बदल लागू करण्यात आला आहे, ज्यामुळे संपूर्ण देशात एकसमान चेक क्लिअरिंग वेग उपलब्ध झाला आहे.
🪙 आरबीआयची अंमलबजावणी प्रक्रिया
- पहिला टप्पा (४ ऑक्टोबर २०२५ – २ जानेवारी २०२६): बँकांना सायं. ७ वाजेपर्यंत चेक क्लिअरिंगची खात्री द्यावी लागते.
- दुसरा टप्पा (३ जानेवारी २०२६ पासून): बँकांना फक्त ३ तासांत प्रतिसाद द्यावा लागेल.
- ३ ऑक्टोबरला झालेली चाचणी
- ४ ऑक्टोबरपूर्वी म्हणजे ३ ऑक्टोबरला, आरबीआयने सर्व बँकांसाठी एक विशेष ट्रायल घेतली होती.या ट्रायलमुळे प्रणाली योग्यरीत्या कार्यरत आहे का आणि नवीन प्रक्रियेत कुठले तांत्रिक अडथळे नाहीत याची खात्री करण्यात आली.
✍️ निष्कर्ष
या नव्या प्रणालीमुळे बँकिंग अधिक वेगवान, पारदर्शक आणि ग्राहकाभिमुख झाले आहे. चेक क्लिअरिंग आता “काही तासांचा खेळ” झाला असून, व्यवसाय आणि वैयक्तिक दोन्ही व्यवहारांमध्ये याचा मोठा फायदा होतो आहे. हा बदल खरंच डिजिटल आणि डायनॅमिक इंडियाकडे नेणारे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे!
