सायबर गुन्हेगारी प्रकार – भाग ७
डिजिटल क्रांतीमुळे आर्थिक व्यवहार व वैयक्तिक संवाद अधिक सुलभ झाला आहे. पण याचबरोबर सायबर फसवणुकीचे प्रमाणही मोठ्या प्रमाणात वाढले आहे. ई-मेल फिशिंग हा सायबर फसवणुकीचा प्रकार असून, याद्वारे फसवे ई-मेल पाठवून लोकांची महत्त्वाची माहिती चोरण्याचा प्रयत्न केला जातो. या ई-मेलमध्ये फसव्या लिंक्स, आकर्षक ऑफर्स, किंवा बँकेच्या नावाने बनावट संदेश असतात. बऱ्याचदा, हे ई-मेल खऱ्या ई-मेलसारखे वाटत असल्यामुळे लोक भुलतात आणि महत्त्वाची आर्थिकरित्या संवेदनशील असणारी माहिती इमेलद्वारे शेअर करतात, ज्यामुळे मोठ्या आर्थिक व वैयक्तिक नुकसानाला सामोरे जावे लागते.
ई-मेल फिशिंगची काही उदाहरणे
१ बँकेचा खोटा ई-मेल येणे:
पुण्यातील सौ. सुजाता ताई यांना त्यांच्या बँकेच्या नावाने ई-मेल आला, ज्यामध्ये ‘तुमचे खाते बंद होण्याची शक्यता’ असा इशारा देण्यात आला होता. ई-मेलमध्ये लिंक देण्यात आली होती जी अशा संकेतस्थळावर नेत होती जिथे त्यांना तातडीने त्यांच्या बँक खात्याचा तपशील भरायला सांगितला गेला. यात त्यांनी बँकिंग पासवर्डही दिला. त्यानंतर काही मिनिटांतच त्यांच्या खात्यातून ₹ ७५,००० कमी झाले. तपासात समोर आले की हा ई-मेल बँकेकडून नव्हे, तर फसवणूक करणाऱ्यांकडून पाठवण्यात आला होता.
२. ई-कॉमर्स ऑफर्सचा फसवा ई-मेल येणे:
मुंबईतील श्री. विनोद यांना प्रसिद्ध ई-कॉमर्स कंपनीच्या नावाने ई-मेल आला, ज्यामध्ये त्यांना ‘फ्लॅट ७०% सवलत’ असल्याचे सांगितले गेले. ई-मेलमध्ये लिंक देण्यात आली होती जी अशा संकेतस्थळावर नेत होती जिथे त्यांच्या क्रेडिट कार्ड तपशीलांची (cvv) मागणी केली गेली होती. श्री. विनोद ती माहिती भरून प्रॉडक्ट खरेदी करण्याचा प्रयत्न करत असतानाच, त्यांच्या कार्डद्वारे ₹ ५०,००० डेबिट झाल्याचा SMS त्यांना आला. मूळ ई-मेल देखील बनावट होता आणि त्यांच्या आर्थिक नुकसानाला कारणीभूत ठरला.
३. इनकम टॅक्स रिफंडचा ई-मेल येणे:
नागपूरमधील श्री. रवी यांना ‘इनकम टॅक्स रिफंड’ मिळाल्याचा दावा करणारा ई-मेल आला. त्यामध्ये त्यांनी त्यांच्या बँक तपशील व आधार क्रमांक भरल्यावर, त्यांच्या खात्यातून बरीच मोठी रक्कम काढण्यात आली. इनकम टॅक्स विभागाने असा कोणताही ई-मेल पाठवलेला नसल्याचे नंतर स्पष्ट झाले.
ई-मेल फिशिंगची पद्धत: ई-मेल फिशिंग प्रामुख्याने खालील प्रकारे होते.
१. मूळ प्रस्थापित संस्थेसारख्या दिसणाऱ्या इमेल आयडीवरून इमेल पाठविली जाते. हा इमेल आयडी फसवा असतो. नीट बारकाईने पहिले असता, त्यात एक दोन लेटर्सची अदलाबदल किंवा कमतरता असते.
२. या इमेल मध्ये एक लिंक दिलेली असते. तिच्यावर क्लिक करताच तुम्हाला खोट्या संकेतस्थळावर नेले जाते.
३. या संकेतस्थळावर किंवा आलेल्या इमेलवर तुमच्याशी निगडित संवेदनशील माहितीची मागणी (बँक तपशील/ पासवर्ड /cvv /आधार क्रमांक) केली जाते जिचा गैरवापर करून सायबर गुन्हेगार आर्थिक फसवणूक करतात.
४. काही बाबतीत ई-मेलसोबत असलेल्या अटॅचमेंटवर क्लिक केल्याने तुमच्या डिव्हाइसवर मालवेअर इंस्टॉल होते . ज्यामुळे तुमच्या डिव्हाइसचा ताबा हॅकर्सला मिळतो. असे झाल्याने डिव्हाइसवर येणारे इमेल, OTP इ. चा ऍक्सेस हॅकर्सला मिळतो आणि तुमची आर्थिक लुबाडणूक केली जाते.
ई-मेल फिशिंग टाळण्यासाठी काय काळजी घ्यावी?
१. ई-मेल पाठवणाऱ्याचा तपशील तपासा: अज्ञात किंवा संशयास्पद इमेल आयडीवरून येणार मेल उघडू नका.
२. महत्त्वाची माहिती शेअर करू नका: बँक खात्याचा तपशील, क्रेडिट कार्ड नंबर, किंवा पासवर्ड ई-मेलवर शेअर करण्याचे टाळा.
३. सॉफ्टवेअर अपडेट ठेवा: तुमच्या डिव्हाइसवरील ऑपरेटिंग सिस्टम आणि अँटीव्हायरस सॉफ्टवेअर नेहमी अद्ययावत ठेवा. त्यामुळे नवीन मालवेअर्स/व्हायरस ओळखण्यासाठी तुमचे डिव्हाईस तयार होते.
४. संकेतस्थळ तपासा: कोणत्याही ई-मेलमधील लिंकवर क्लिक करण्यापूर्वी ती लिंक अधिकृत आहे किंवा नाही ते तपासा.
५. स्रोताची अधिकृतता पडताळून बघा: अशक्य किंवा आकर्षक ऑफर्स/ धमकी/ तातडीची कृती करायला लावणाऱ्या ई-मेल या सायबर गुन्हेगारांतर्फे आलेल्या असू शकतात. तेव्हा कोणतीही कृती करतांना, स्रोताची अधिकृतता पडताळून बघा.
याद्वारे आर्थिक फसवणूक झाल्यास काय करावे?
१. तात्काळ बँकेशी संपर्क साधा: तुमच्या बँकेला त्वरित कळवा आणि तुमचे खाते आर्थिक व्यवहारांसाठी तात्पुरते ब्लॉक करा.
२.तक्रार द्या: सायबर क्राइम्सची तक्रार पोलीस विभाग किंवा सायबर क्राइम पोर्टलवर नोंदवा. अधिकृत पोर्टलवर https://cybercrime.gov.in/ तक्रार नोंदवून तुम्हाला त्वरित मदत मिळू शकते. या संदर्भात १९३० हा २४x ७ उपलब्ध असणारा हेल्पलाईन नंबर आहे.
३. सर्व पासवर्डस बदला: तुमच्या सर्व खात्यांचे संकेतशब्द बदला आणि मजबूत पासवर्ड तयार करा.
४. डिव्हाइस स्कॅन करा: तुमच्या स्मार्टफोन किंवा लॅपटॉपची सुरक्षा तपासा. अधिक नुकसान टाळण्यासाठी संशयित अँप आणि संबधीत फाईल्स अनइंस्टाल करा.
निष्कर्ष:
इमेल फिशिंग हा सायबर गुन्हेगारीचा वाढता प्रकार आहे. योग्य सतर्कता बाळगल्यास हा धोका टाळता येऊ शकतो. कुठल्याही प्रलोभनांना बळी न पडता आपल्या आर्थिक माहितीची सुरक्षितता जपणे आपल्याच हातात आहे. तेव्हा याबाबत खबरदारी घेऊयात आणि इतरांनाही सजग करूयात.
