निशा आणि प्रज्ञा आज अचानक मॉलमध्ये समोरासमोर आल्या ! इतक्या वर्षांनी बालमैत्रीण भेटल्याने दोघींचा आनंद गगनात मावत नव्हता. प्रज्ञा निशाला आग्रहाने घरी घेऊन गेली. यथेच्छ गप्पा मारल्यावर वरचेवर भेटायचं ठरवून दोघींनी निरोप घेतला. प्रज्ञाचं घर, तिची आर्थिक सुबत्ता बघून निशाचे डोळे दीपले होते. प्रज्ञाच्या बोलण्यातून तिचा नवरा कुठे नोकरी करतो, काय काम करतो या बाबी निशाला समजल्या. ती बरेच दिवस स्वतःशीच विचार करत राहिली की तिच्या आणि प्रज्ञाच्या आर्थिक परिस्थितीत फारशी तफावत नसताना प्रज्ञाला एवढी सुबत्ता साधणं कसं काय जमलं होतं. निशाला खरं तर प्रज्ञाचा खूप हेवा वाटला. पण तिने ठरवून टाकलं की प्रज्ञाला भेटून तिच्याकडून तिच्या ऐश्वर्याचं रहस्य जाणूनच घ्यायचं.
आधीच ठरल्याप्रमाणे निशा आणि प्रज्ञा मॉलमधल्या कॉफी शॉपमध्ये भेटल्या. इकडच्या तिकडच्या गप्पा झाल्यावर निशाने मुद्द्याला हात घातला. “प्रज्ञा, कसं ग जमवून आणलंस सगळं? मला तर बाई सगळे खर्च जाऊन महिन्याकाठी थोडे पैसे शिल्लक राहिले तरी स्वर्ग गाठल्याचा आनंद होतो. उंची फर्निचर, महागडे कपडे घेण्याचा तर विचारही शिवत नाही मनाला. फार काही नाही गं पण गौरीची हौस पुरवावी, तिच्या उच्च शिक्षणासाठी थोडा पैसा गाठीशी असावा असं वाटतं.” निशाच्या हताश बोलण्यावर प्रज्ञाने मंद स्मित केलं. न राहवून निशा पुढे बोलली, “तुझ्या जादूचा दिवा देच मला आज.” प्रज्ञा हसून म्हणाली, “जादूचा दिवा नाही पण एक मंत्र आहे – Daily and Monthly Budgeting.” प्रज्ञाचं पुढचं बोलणं ऐकून निशा स्तिमित झाली. तिला वाटलं एवधी सोपी गोष्ट आपल्या लक्षात कशी आली नाही. प्रज्ञाच्या मंत्रामुळे कालांतराने निशाच्या आयुष्यात एक सुंदर बदल घडून आला आणि वेळीच आपण आपल्या आयुष्याची आर्थिक घडी बसवली ह्याचं तिला नितांत समाधान वाटलं.
तुम्हालाही उत्सुकता असेलच की निशाने नक्की केलं तरी काय ! मैत्रिणींनो, निशाने सर्वप्रथम आपल्या मासिक खर्चाचा अंदाज घेतला. घरात येणारा पैसा आणि जाणारा पैसा ह्याचा आराखडा मांडून अनावश्यक खर्चांना आळा घातला आणि आपल्या कुटुंबाच्या आर्थिक व्यवहारांना नियंत्रित केलं.
जरा सविस्तर सांगायचं झालं तर Budgeting करताना साधारण एक महिन्याचा कालावधी गृहीत धरावा आणि महिन्याच्या सुरुवातीला Budgeting करावे. त्या एका महिन्यात घरात येणार अर्थार्जनाचे स्रोत नोंदवावेत. उदाहरणार्थ, घरातील वेगवेगळ्या व्यक्तींचे मासिक वेतन, एखाद्या घर अथवा दुकानातून येणारं भाडं (अथार्तच त्यांचा सर्व खर्च जाऊन – जसे मेंटेनन्स, टॅक्स, कर्जाचे हफ्ते इत्यादी), ह्या सगळ्यांची नोंद करावी. घरातील ठरलेले मासिक खर्च नोंदवावेत. उत्पन्न व खर्चाच्या नोंदी करताना त्यांचे वर्गीकरण करावे. उदाहरणार्थ, घरातील छोटे मोठे खर्च, बिलं; प्रवासावरील खर्च – रोजचा पेट्रोलचा खर्च, बस/ट्रेनचा पास; कर्जाचे हप्ते, विम्याचे हप्ते, आजारपणे-औषधे तसेच भेटवस्तूंवरील खर्च, गुंतवणूक इत्यादी. ह्यांच्यासमवेतच अचानक खर्चासाठी एक ठराविक रक्कम बाजूला काढावी.
तुम्ही म्हणाल आहे त्या जमाखर्चाचा ताळेबंद मांडून काय साध्य होणार ? पण खरं सांगायचं तर Budgeting मुळे व जमाखर्चाच्या वर्गीकरणामुळे नक्की कोणत्या कारणांसाठी अवाजवी खर्च होतोय, कुठे आपण खर्च कमी करू शकतो ह्याचा अंदाज बांधायला मदत मिळते. तुम्हाला महत्वाचे खर्च, कमी महत्वाचे खर्च ठरवायला व त्याप्रमाणे त्यासाठी पैसे बाजूला टाकण्यासाठी आडाखे बांधयला मदत होते. ह्यामुळे काही अवाजवी/अनावश्यक खर्च तर नियंत्रणात आणून तुम्हाला तुमच्या गुंतवणुकीवर वर फोकस करायला मदत मिळते.
Budgeting हा आर्थिक नियोजनातील कितीही महत्वाचा टप्पा असला तरीही ते नुसतं कागदावर करून उपयोगाचं नाही. तुमचे महिन्याचे ठरलेले खर्च असतात – दुधाचं बिल, कामवाल्यांचे पगार, वाण सामानाचा खर्च, इत्यादींचे पैसे वेगळे काढून ठेवा. हवे असल्यास अश्या खर्चाचे पैसे वेगवेगळ्या पाकिटांमध्ये ठेवून द्या. जेणेकरून हे पैसे बाजूला राहतात आणि वेळच्यावेळी तो हिशोब चुकता करता येतो. जे खर्च वर्षातून एकदाच होतात, जसे शाळेची फी, प्रॉपर्टी टॅक्स, मेंटेनन्स , विम्याक्सचे हफ्ते इत्यादींसाठी Recurring Deposits (RD), STP किंवा तत्सम पर्याय निवडावे. ह्यामुळे तुम्ही दर महिन्याला एक ठराविक रक्कम बाजूला टाकू शकता आणि वर्षातून एकदाच मोठ्या खर्चाचा ताण येत नाही आणि अश्या ठेवींवर व्याज मिळाल्यामुळे थोडे उत्पन्नसुद्धा पदरात पडते.
Budgeting साठी बरीच Software आणि Applications ही हल्ली उपलब्ध आहेत (Paid आणि Free) ! त्यांचा उपयोग करून तुम्ही तुमच्या आर्थिक गरजांना आणि आर्थिक ध्येयांना मानवेल असं Budgeting करू शकता. Budgeting सुरुवातीला थोडे बोरिंग आणि क्लिष्ट वाटू शकते पण पेशन्स सोडू नका. आणि हो तुमच्या संपूर्ण कुटुंबाला ह्यात सहभागी करायला विसरू नका. Budgetingचा हा उपक्रम तुम्हाला तुमच्या आर्थिक बाबींची, आवश्यक – अनावश्यक खर्चांची समज वाढायला मदत तर करतोच पण त्याबरोबर आर्थिक दृष्ट्या तुमच्या कुटुंबाला सक्षम बनवून भविष्याची तरतूद वर्तमानताच करायची संधी देतो.
कुणीतरी म्हटलंच आहे –
“नहि कश्चित् विजानाति किं कस्य भविष्यति| अतः श्वः करणीयानि कुर्याद्यैव बुद्धिमान||”
(भविष्यात काय वाढून ठेवले हहे कुणालाच माहीत नाही. म्हणूनच शहाणी माणसं उद्याचं काम आजच करून टाकतात.)
प्राची देशमुख
संचालिका – BuffBrainery – An Advanced Learning Lab
