गुंतवणूकदारांचे मानसशास्त्र : भाग १
नको रे मना लोभ हा अंगिकारू।
आम्ही आर्थिक सल्ला आणि गुंतणवूक क्षेत्रात गेल्या २८ वर्षांपासून कार्यरत आहोत. विविध आर्थिक स्तरातील, विविध गुंतवणूकदारांबरोबर काम करताना अनेकविध अनुभव आम्हालाही येत असतात जे बहुतांशी, एक संस्था म्हणून ठरविल्या गेलेल्या मूल्यांना आणि निर्णय प्रक्रियांना दुजोरा देणारे ठरतात. उदाहरणार्थ, गुंतवणूकदारांचे मानसशास्त्र, हे गुंतवणुकीस कसे पूरक अथवा मारक ठरते हे अधोरेखित करणारा हा लेख !
श्री हिमांशू राणे हे एक निवृत्त व्यक्ती होते. SWS मध्ये त्यांच्या रिस्क प्रोफाइलला अनुसरून त्यांच्या पोर्टफोलिओची व्यवस्थापन पद्धती सुनिश्चित केली गेली होती. पोर्टफोलिओचा विस्तार मुदत ठेवी आणि डेट फंडांमध्ये तर होताच शिवाय इक्विटीचा भाग प्रामुख्याने लार्ज कॅप म्युच्युअल फंडांमध्ये होता. एका आढावा बैठकीत त्यांनी मागील काळात चांगल्या कामगिरी करणाऱ्या काही मिड कॅप म्युच्युअल फंडांच्या स्कीम त्यातील आकर्षक परतावा पाहून स्वतःहून आमच्यासमोर ठेवल्या. आमचे आर्थिक सल्लगार श्री. विक्रांत राठोड यांनी, त्यांनी आणलेल्या या मिड कॅप म्युच्युअल फंडांमधील अतिरिक्त जोखीम त्यांना समजावून सांगितली. त्यांच्या पोर्टफोलिओमध्ये काहीही बदल न करण्यावर श्री. राठोड ठाम राहिले आणि मिड-कॅप योजनांमध्ये गुंतवणूक रुपांतरीत केली नाही. तथापि श्री. हिमांशू यांनी बऱ्याच काळ या स्कीम्सचा आग्रह धरला, खूपच पाठपुरावा केला म्हणून श्री. राठोड यांनी अनिच्छेने नरमाईची भुमिका घेतली आणि पोर्टफोलिओतील काही रक्कम मिड-कॅप योजनांमध्ये बदलली. दुर्दैवाने, बाजाराचा कल बदलला आणि त्या योजना नकारात्मक परतावा दर्शवू लागल्या. गुंतवणुकीचे मूल्य घसरू लागले आणि मग एकेकाळी त्या योजनांचे वकील असलेले श्री. हिमांशू घाबरून गेले. पण त्यांच्याच आग्रही भूमिकेमुळे त्यांना तोटा सहन करावा लागला !
हे उदाहरण गुंतवणूकदारांच्या मानसशास्त्राचे महत्त्व अधोरेखित करते. गुंतवणूकदारांच्या आर्थिक लालसेमुळे, गुंतवणुकीबाबत अनेकदा अविचारी निर्णय घेतले जाऊ शकतात. जेव्हा बाजाराचा कल बदलतो तेव्हा गुंतवणूकदार घाबरतात आणि घाईघाईने चुकीचे निर्णय घेतात. परिणामी नुकसान होते. दिलेल्या उदाहरणात, मिड-कॅप योजनांकडे न जाण्याबाबत श्री. राठोड यांची ठाम भूमिका त्यात असलेल्या जोखमींच्या सखोल विश्लेषणावर आधारित होती. तथापि, त्यांनी एक तिमाहीनंतर त्यांनी ग्राहकाच्या आग्रही भूमिकेमुळे नरम दृष्टीकोन घेतला आणि काही रक्कम मिड-कॅप योजनांमध्ये बदलली. दुर्दैवाने, बाजाराचा कल बदलला, आणि त्या योजना नकारात्मक परतावा दर्शवू लागल्या, परिणामी श्री हिमांशू यांचे नुकसान झाले.
वाचकहो, शेअर बाजारात गुंतवणूक करणे म्हणजे सर्वाधिक परतावा देणारी योजना निवडणे नव्हे. गुंतवणूकदार अनेकदा विशिष्ट योजनांच्या, मागील कामगिरीमुळे वाहवत जातात. मानवी मनाला जास्त परताव्याच्या आशा असतेच त्यामुळे गुंतवणूकदार सहजपणे लोभ आणि जाहिरातींना बळी पडू शकतात. गुंतवणूकदारांनाही हे समजणे महत्त्वाचे आहे की फ़ंडाच्या स्कीमची मागील कामगिरी ही भविष्यातील परताव्याची हमी नसते. त्यांना स्वतःच्या जोखमीच्या क्षमतेची जाणीव हवी आणि त्यानुसारच त्यांच्या गुंतवणूकीचे व्यवस्थापन होणे आवश्यक आहे हे त्यांनी अवगत करायला हवे. अपेक्षित परतावा मिळण्यासाठी संयम बाळगला हवा .
SWS मध्ये गुंतवणूक करणे म्हणजे, गुंतवणूकदाराची जोखीम/रिस्क प्रोफाइल समजून घेणे, बाजारातील बदलांचा अभ्यास करून गुंतवणूक योजनांचे मूल्यांकन करणे आणि दीर्घकालीन दृष्टीकोनातून तर्कशुद्ध गुंतवणूकीचे निर्णय घेणे याला महत्व आहे. येथेच संस्थेची मूल्ये आणि निर्णय प्रक्रिया महत्वपूर्ण ठरतात. संस्था दीर्घकालीन गुंतवणुकीच्या दृष्टिकोनावर विश्वास ठेवते. आमचे आर्थिक सल्लागार यात महत्वपूर्ण भूमिका बजावतात. गुंतवणूकीचे निर्णय घेताना गुंतवणूकदारांचे मानसशास्त्र आणि गुंतवणूक योजनांबाबतच्या शिक्षणालाही ते प्राधान्य देतात आणि आर्थिक उद्दिष्टे साध्य करण्यास, योग्य त्या योजना निवडल्यानन्तर त्याबाबत दीर्घकालीन गुंतवणुकीचा दृष्टीकोन ठेवणे कसे महत्त्वाचे हे ते गुंतवणूकदारांना समजावून सांगतात. ग्राहकांना त्यांची आर्थिक उद्दिष्ट्ये साध्य करता यावी यासाठी ग्राहकांनीही सहकार्य करणे आवश्यक असते. संस्थेची अभ्यासपूर्ण निर्णय घेण्याची प्रक्रिया ही ग्राहकांना मदत करण्यास पूरक ठरते आणि त्यासाठीच तर आम्ही वचनबद्ध आहेत !
अनुभव कथन : श्री. विक्रांत राठोड, आर्थिक सल्लागार
शब्दांकन : डॉ. रुपाली कुलकर्णी , ट्रेनिंग हेड , SWS
